Μερικά αποφθέγματα Αγίων για τον σκοπό και την σημασία της νηστείας

Αββάς Ποιμήν (Όσιος Ποιμήν ο Μέγας)

" Πώς μπορούμε ν’ αποκτήσουμε φόβο Θεού, όταν μέσα μας έχουμε βαρέλια με τυριά και δοχεία με ταριχευμένα τρόφιμα; "

Άγιος Ιωάννης ο Σιναΐτης (της Κλίμακος)

" Ο νους του νηστευτού προσεύχεται καθαρά και προσεκτικά, του δε ακρατούς είναι γεμάτος από ακάθαρτες εικόνες. Ο χορτασμός της κοιλίας εξήρανε τις πηγές των δακρύων. Όταν όμως αυτή απεξηράνθη, εδημιούργησε τα ύδατα των δακρύων. "

Αββάς Δωρόθεος

" Καθένας λοιπόν πού θέλει νά καθαριστεῖ ἀπό τίς ἁμαρτίες ὅλου τοῦ χρόνου, μέ τή νηστεία αὐτῶν τῶν ἡμερῶν, πρέπει πρῶτα-πρῶτα νά προσέχει τί θά τρώει, γιατί δέν εἶναι τό ἴδιο ὅλες οἱ τροφές. Ἐπειδή τό νά τρώει κανείς ἀδιάκριτα κάθε τροφή, ὅπως λένε οἱ Πατέρες, προξενεῖ πολλά κακά. Παρόμοια, στή συνέχεια, πρέπει νά φυλάει τόν ἑαυτόν του νά μήν καταλύει τή νηστεία, χωρίς μεγάλη ἀνάγκη, νά μήν ἐπιζητάει νόστιμα φαγητά, νά μή βαραίνει τό στομάχι του μέ πολλά φαγητά καί ποτά. Γιατί εἶναι δυό εἴδη γαστριμαργίας.

Πολλές φορές πολεμιέται κανείς ἀπό τή νοστιμιά καί δέν θέλει πάντα νά τρώει πολλά φαγητά, ἀλλά θέλει τά νόστιμα. Καί ὅταν αὐτός τρώει φαγητό πού τοῦ ἀρέσει, τόσο πολύ νικιέται ἀπό τήν ἡδονή τῆς νοστιμάδας, ὥστε τό κρατάει πολλή ὥρα στό στόμα του, μασώντας το ἀρκετά καί δέν ἀποφασίζει εὔκολα νά τό καταπιεῖ, γιά νά διατηρήσει τήν ἡδονή πού αἰσθάνεται. Τότε λέμε ὅτι αὐτός ἔχει λαιμαργία. Ἄλλους δέν τούς ἀπασχολεῖ ἡ ποιότητα, ἀλλά ἡ ποσότητα τῆς τροφῆς. Δέν θέλουν δηλαδή καλά φαγητά, οὔτε ἐνδιαφέρονται γιά τίποτα ἄλλο, παρά μόνο γιά νά τρῶνε, ὁ,τιδήποτε καί ἄν εἶναι αὐτό πού τρῶνε, γιατί τούς ἀπασχολεῖ μόνο νά γεμίσουν τό στομάχι τους. Τότε λέμε ὅτι αὐτοί ἔχουν γαστριμαργία.

Καί σᾶς ἐξηγῶ αὐτούς τούς δυό χαρακτηρισμούς “λαιμαργία” καί “γαστριμαργία”. “Μαργαίνω” στήν κοσμική παιδεία σημαίνει χάνω τήν αὐτοκυριαρχία μου καί τή λογική μου δηλαδή, γίνομαι μανιακός σέ κάποιο πάθος. Καί “μαργός” λέγεται αὐτός πού τόν ἔχει κυριεύσει κάποιο πάθος. Ὅταν λοιπόν παρατηρεῖται ἡ ἀκατάσχετη καί νοσηρή ἐκείνη ἐπιθυμία τοῦ νά θέλει κανείς νά γεμίζει συνεχῶς τήν κοιλιά του, τότε λέμε ὅτι ἔχουμε τό φαινόμενο τῆς γαστριμαργίας, ἀπό τό “μαργαίνω τήν γαστέρα”, πού σημαίνει ἔχω τή μανία νά γεμίζω τό στομάχι μου (ἡ κοιλιά μου μέ κάνει τρελλό). Ὅταν δέ συμβαίνει νά ἔχουμε τή νοσηρή καί ἀκατάσχετη ἐπιθυμία νά αἰσθανόμαστε διαρκῶς τήν εὐχαρίστηση στό λαιμό, τότε ἔχουμε τό φαινόμενο τῆς λαιμαργίας, ἀπό τό “μαργαίνω τόν λαιμό”, πού σημαίνει ἔχω τήν μανία τῆς ἡδονῆς τοῦ λαιμοῦ.

Αὐτά λοιπόν πρέπει νά τ᾽ ἀποφεύγει μέ ἄγρυπνη φροντίδα, ὅποιος θέλει νά καθαριστεῖ ἀπό τίς ἁμαρτίες του. Γιατί αὐτά δέν ἀνταποκρίνονται σέ ἀνάγκη τοῦ σώματος ἀλλά προέρχονται ἀπό τά πάθη. Καί ἄν κανείς τά ἀνεχτεῖ, ἐξελίσσονται σέ ἁμαρτία. "

Άγιος Ισαάκ ο Σύρος

" Τα θεμέλια κάθε αρετής είναι η νηστεία και η αγρυπνία. Αυτές, όταν γίνονται με διάκριση, βοηθούν τον άνθρωπο σε κάθε καλό. "

" Με γεμάτο στομάχι μην έχεις την αναίδεια να εξετάσεις και να εξερευνήσεις τίποτε από τα θεία πράγματα και νοήματα, για να μη μετανοιώσεις ύστερα. Βάλε καλά στο μυαλό σου τι λέω: Με γεμάτο στομάχι δεν είναι δυνατό να γνωρίσεις τα μυστήρια του Θεού. "

" Η γαστριμαργία είναι το έργο των χοίρων. Και τί άλλο είναι το έργο των χοίρων, παρά να αφήνουν άφραγο το στομάχι τους, και συνεχώς να το γεμίζουν με τροφές, χωρίς να έχουν ορισμένο χρόνο για εκπλήρωση των βιολογικών τους αναγκών, όπως οι λογικοί άνθρωποι; Και ποιό είναι το αποτέλεσμα της γαστριμαργίας μας; Από αυτήν προέρχεται ζάλη στο κεφάλι και μεγάλη αύξηση του σωματικού βάρους και χαλάρωση των ώμων. Γι’ αυτό ο γαστρίμαργος αναγκάζεται να μένει πίσω στο έργο του Θεού. Διότι έρχεται στη συνέχεια η οκνηρία να κάνει τις μετάνοιές του, ο σκοτισμός και η ψυχρότητα στη διανοητική του λειτουργία, και ακόμη, νους παχηλός και αδιάκριτος από τους ταραχώδεις και σκοτεινούς λογισμούς.

Έρχονται ακόμη και τα παρακάτω: πυκνό νέφος και σκοτεινό, που απλώνεται και σκεπάζει όλη την ψυχή. Μεγάλη αμέλεια σε κάθε έργο του Θεού, όπως στην ανάγνωση του λόγου του Θεού, επειδή δεν μπορεί ο γαστριμάργος να γευθεί τη γλυκύτητα του. Σε μεγάλο βαθμό αποχή από τις αναγκαίες σωματικές εργασίες. Νους ασυγκράτητος, που τριγυρίζει όπου να’ ναι, σ’ όλη τη γη. Οργανικοί επιβλαβείς χυμοί στα μέλη του σώματος. Ακάθαρτες φανταστικές παραστάσεις τη νύχτα, παραστάσεις περίεργων προσώπων, που είναι γεμάτα από κακές επιθυμίες, που περνούν στην ψυχή και εκπληρώνονται μέσα της με τη συγκατάθεσή της. Έτσι, όλο το σώμα βρίσκεται σε κατάσταση ηδονικών γαργαλισμών, με συχνές ρεύσεις, σε συνεχή κα ανυπόμονη πύρωση. Ακόμη έρχονται στο γαστρίμαργο απατηλοί λογισμοί, με όμορφα και γοητευτικά πρόσωπα απέναντί του, που τον ερεθίζουν κάθε λίγο και λιγάκι και, με τη συντροφιά τους, γαργαλίζουν το νου του. Και χωρίς δισταγμό συγκατατίθεται, και τα μελετάει και τα επιθυμεί γιατί από το σκοτισμό του δεν μπορεί να λειτουργήσει μέσα του η διάκριση. Και αυτό είναι, όπως είπε ο προφήτης (Ιεζ. 16, 19), «το ανταπόδομα της αδελφής από τα Σόδομα, η οποία έτρωγε απολαυστικές τροφές μέχρι χορτασμού...». Ένας, μάλιστα, από τους μεγάλους κατά κόσμον σοφούς είπε το εξής, ότι όποιος θρέψει το σώμα του με πολλές και απολαυστικές τροφές, βάζει σε πόλεμο την ψυχή του και, αν έρθει κάποτε στα σύγκαλά του, και θελήσει με τη βία να συγκρατήσει τον εαυτό του, δε θα τα καταφέρει, γιατί υπάρχει υπερβολική πύρωση στο υπογάστριο, και γιατί τον εκβιάζουν και τον αναγκάζουν στην ακράτεια οι γαργαλιστικοί ερεθισμοί, που κρατούν αιχμάλωτη την ψυχή στην ανάγκη. Βλέπεις εδώ τη σοφία αυτών των αθέων; Και πάλι ο ίδιος σοφός λέει: η καλοπέραση του σώματος με τη μαλθακότητα, και με την υγρότητα του υπογαστρίου, προετοιμάζει την ψυχή να αποκτήσει γρήγορα τα νεανικά πάθη και, έτσι, την περισφίγγει ο θάνατος, και ο άνθρωπος βρίσκεται υπόλογος στο δικαστήριο του Θεού. "

Άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς

"Η νηστεία και η εγκράτεια τις μεν επαναστάσεις του σώματος τις κοιμίζουν, την λύσσα του θυμού και της επιθυμίας την μαραίνουν, φέρνουν αιθρία καθαρή και ανέφελη στην διάνοια, καθαρίζοντάς την από τους ατμούς που βγαίνουν από το πλήθος των βρωμάτων και από την αχλύ που προκαλούν αυτοί. "

" Με την νηστεία και την εγκράτεια, φθείρεται ο εξωτερικός άνθρωπος. Και όσο φθείρεται αυτός, τόσο ανακαινίζεται ο εσωτερικός, κατά τον Απόστολο. "

" Είπε κάποιος, «παχιά κοιλιά δεν γεννά λεπτό νου». Ενώ αυτή που λεπτύνεται με νηστεία και εγκράτεια λεπτύνει οπωσδήποτε τον νου. "

Άγιος Βασίλειος ο Μέγας

" Η απόλαυση άφθονης και λιπαρής τροφής δημιουργεί στην ψυχή αναθυμιάσεις, που, σαν ένα πυκνό σύννεφο καπνού, εμποδίζουν το νου ν’ αντικρύσει τις ελλάμψεις του Παναγίου Πνεύματος. "

" Νομίζω λοιπόν οτι καμμία συμβουλή δεν μπορεί να αγγίξει τόσο την ψυχή του λαίμαργου και να τον αλλάξει όσο και μια τυχαία μόνο συνάντηση με τον εγκρατή. Και μου φαίνεται πως αυτό σημαίνει να τρώς και να πίνεις με τέτοιο τρόπο που να σποτελεί τιμή για το Θεό, ώστε ακόμα και στο τραπέζι να λάμπει η ζωή μας ενα καλό έργο, και να δοξάζεται ο Ουράνιος Πατέρας μας. "

( Σχόλιο: Η σημασία της νηστείας δεν έχει να κάνει απλώς με την υπακοή και την τήρηση των Ιερών Κανόνων που την θεσμοθετούν. Ούτε έχει μόνον την σημασία του αγώνος και της εγκρατείας κατά των παθών, ούτε μόνον συμβολική σημασία αποδώσεως ελαχίστου σεβασμού πρός τον Κύριο ημών Ιησού Χριστό. Η νηστεία επίσης δεν είναι ούτε δόγμα, ούτε έχει σωτηριολογικό χαρακτήρα απο μόνη της. Η νηστεία δεν είναι η σωτηρία, είναι όμως ο δρόμος προς την σωτηρία. Η νηστεία είναι προϋπόθεση της κατανύξεως, χωρίς την οποία δεν εισακούεται και δεν έχει νόημα η προσευχή μας. Η νηστεία είναι προϋπόθεση της ασκήσεως, χωρίς την οποία δεν μπορεί ποτέ να επιτευχθεί η Κάθαρση. Η νηστεία είναι προϋπόθεση για την ενεργοποίηση της Θείας Χάριτος και για την βίωση πνευματικών εμπειριών, διότι αλλοιώνει πρακτικά και υλικά το σώμα μας, ώστε να μπορεί να δεχθεί την Θεία Χάρη την οποία μας πέμπει ο Θεός. Έτσι, χωρίς να αποτελεί η νηστεία απο μόνη της σωτηρία, είναι πάραυτα συνυφασμένη με την σωτηρία, εφόσον η νηστεία είναι η απαραίτητη προϋπόθεση για την πορεία πρός την σωτηρία. Γι΄ αυτό και οι Ιεροί Κανόνες είναι αποτέλεσμα της σημασίας της νηστείας, και οχι το αντίθετο.

Για εμάς τους Ορθοδόξους, που υποτίθεται οτι έχουμε ώς ΜΟΝΑΔΙΚΟ σκοπό της προσωρινής ζωής μας εδώ τον αγιασμό και την θέωση κινούμενοι απο την αγάπη μας για τον Πατέρα μας, η νηστεία δεν θα έπρεπε να μένει απλά στην τήρηση του νηστειοδρομίου, αλλά με την ευλογία του πνευματικού μας, να αυξάνεται μέχρι να γίνει τέλεια νηστεία καθ΄ όλη την διάρκεια του έτους, ώστε να βρισκόμαστε όσο το δυνατόν περισσότερο σε επαφή με τον Πατέρα μας, μέσω της βιώσεως του Ακτίστου Φωτός. Και επειδή η Ορθοδοξία είναι αληθινή και βιωματική, και όχι κοσμική φιλοσοφία σαν τις δυτικές πλάνες, ας έχουμε στο νού μας οτι δεν νοείται και δεν υπάρχει Ορθόδοξος χωρίς νηστεία. Ορθόδοξος που δεν νηστεύει απλά νομίζει οτι είναι Ορθόδοξος, και βρίσκεται σε πλάνη.

Γι΄ αυτό, όσοι "ποιμένες" προσπαθούν να σχετικοποιήσουν, να μειώσουν ή και να απαξιώσουν την νηστεία, εκείνο που κάνουν στην πραγματικότητα, είναι να καθιστούν αδύνατη την πορεία μας πρός τον αγιασμό, την θέωση και την σωτηρία. Αγαπητοί μου αδελφοί, εαν αγαπάτε τον Κύριο ή έστω τον εαυτό σας, φεύγετε τρέχοντας απο τέτοιους "ποιμένες", διότι, είτε το αντιλαμβάνονται είτε όχι, επιτελούν το έργο του Εωσφόρου. )